السراج الوهاج فی ما یتعلق بالتشخیص و العلاج (کتاب)«السراج الوهاج فی ما یتعلق بالتشخیص و العلاج» تالیف محمد بیگ شافعی، از جمله آثار طبی است که دوره‌ای نسبتا کامل از مباحث طبی را در برگرفته است. ۱ - معرفی اجمالیبیشتر مباحث این اثر پیرامون معالجات و تشخیص بیماری‌ها است، ولی با توجه به ارتباط مباحث درمان با مباحث تشریح، مؤلف مباحث تشریح را هم به تفصیل بیان نموده است. در کتاب به انگیزه نگارش و سال تالیف آن اشاره نشده است. ۲ - ساختار کتابکتاب در دو جزء به رشته تحریر درآمده است: جزء اول در چهار مقاله به مباحث مقدماتی، تشریح اعضاء و علاج بعضی از امراض اختصاص دارد. مقاله اول در علم طب، تعریف آن و تاریخچه‌ای از پیدایش این علم است. مقاله دوم در تشریح و مقاله سوم پیرامون مباحث عمومی طب، اسباب عمومی بیماری‌ها، اعراض عمومی بیماری و معالجه عمومی آنها است. مقاله چهارم نیز به امراض عمومی اختصاص دارد. جزء دوم در علامات امراض و عوارض و نتایج بیماری‌ها است. مؤلف در ابتدای این جزء مقدمه‌ای تحت عنوان وسائطی که در مشاهده بیماری‌ها به کار گرفته می‌شود تحریر می‌کند و نکاتی را متذکر می‌شود که در شناخت و مشاهده بیماری‌ها سودمند است. پس از این مقدمه نیز مباحث بیماری‌ها به ترتیب اعضاء تحریر شده است. مؤلف ابتدا بیماری خاصی را عنوان می‌کند، آنگاه اسباب آن و سپس معالجه آن را متذکر می‌شود. در بعضی از بیماری‌ها گاه مؤلف علاوه بر بیان اسباب و معالجه آن، مدت بیماری، آثار و تغییرات بیماری را نیز بیان می‌کند. ۳ - گزارش محتواکتاب از جمله آخرین نگاشته‌های طب سنتی است که تا حدی از طب نوین نیز تاثیر پذیرفته است. [۱]
السراج الوهاج، ص۲۹۶.
از این رو باید این اثر را حلقه اتصال طب سنتی و طب جدید دانست.البته یک نکته را باید متذکر شویم و آن این که این اثر در دورانی نگاشته شده که شاهد عظمت طب سنتی نیستیم. از سوی دیگر طب جدید شیمیایی در مراحل ابتدایی است از این رو نه در این اثر با نوآوری‌ها و مباحث عمیق طب سنتی روبه روایم و نه با مباحث مهمی که از ابداعات طب جدید است. ویژگی این اثر در شیوه تحریر این مباحث است. مؤلف بخش مهمی را به اسباب و علائم اختصاص می‌دهد که از مهم‌ترین مباحث در معالجات بیماری‌ها است. از سوی دیگر او تاثیرات بیماری به اعضای بدن، دوره نقاهت و پیشرفت بیماری نیز پرداخته است که شاید در کمتر کتابی به آن توجه شده است. مباحث تشریح این کتاب نیز جالب و قابل توجه است. از سویی مؤلف خود پزشک معالج است و در امور بالینی صاحب تجربه، از این رو توجه به تجربیات او سودمند است. همچنین مطالعه این اثر برای آشنایی با تاریخ پزشکی آن روزگار مفید است. ۴ - وضعیت کتابکتاب چاپ سنگی است. فهرست مطالب اجزای کتاب به تفکیک در ابتدای اثر آمده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |